Đặc sắc lễ hội Mường Đòn

Trong lúc nhiều nơi đang mất dần những nét văn hóa truyền thống thì Mường Đòn thuộc xã Thành Mỹ, huyện Thạch Thành vẫn còn gìn giữ và phát huy được vốn cổ với những lễ hội, trò chơi, trò diễn dân gian đặc sắc.

Từ huyện lỵ Thạch Thành, theo đường kinh tế mới 26 tháng 3 chừng 25km là đến trung tâm của Mường Đòn. Theo sử sách, Mường Đòn có từ lâu đời với nền văn hóa Mường cổ. Nay Mường Đòn gồm 4 thôn, là Vân Phong, Vân Phú, Vân Đình và Vân Tiến, thuộc xã Thành Mỹ, huyện Thạch Thành.

Địa điểm đầu tiên chúng tôi có dịp tham quan là quần thể di tích đình – đền Mường Đòn được xây dựng từ thời hậu Lê, thờ danh tướng Vũ Duy Dương, tức Bạch Mã Linh Lang và bà Vũ Thị Cao, tức Công chúa Thổ Nương, là em gái ông. Trải qua biến thiên của lịch sử, sự hủy hoại của thiên nhiên, môi trường, song với sự quan tâm tôn tạo của các cấp, các ngành và đặc biệt là ý thức trân trọng của người dân nên quần thể di tích còn tồn tại tương đối tốt. Đặc biệt, đây là ngôi đình duy nhất còn lại tại Thạch Thành. Hiện, đây là nơi thờ tự, bảo lưu các truyền thống văn hóa và là nơi sinh hoạt cộng đồng của người dân xứ Mường Đòn.

Cụ Trương Văn Hoạt, già làng ở Mường Đòn cho chúng tôi biết: Hiện tại nơi đây vẫn còn giữ được nghi lễ chầu thánh, hát tuồng cổ và các trò chơi dân gian của người Mường, như đánh mảng, đánh cù, đẩy gậy... Theo tục lệ, vào ngày 18 tháng giêng, lễ hội Mường Đòn được tổ chức với nhiều nét văn hóa rất đặc sắc. Lễ hội diễn ra nhằm tưởng nhớ công trạng khai ấp, lập Mường của ông Vũ Duy Dương và bà Vũ Thị Cao.

Vào chính hội Mường Đòn, rất đông dân làng và người ngoài Mường kéo về tham dự, tạo nên một không khí ấm áp, đậm đà chất văn hóa Mường. Một nét đặc sắc khác trong lễ hội Mường Đòn còn nằm ở các giá trị văn hóa ẩm thực được biểu hiện ở việc thi làm cỗ để tế thần. Trong đó không thể thiếu được món cá trắm to từ 3kg trở lên đồ hoa chuối thái nhỏ, lá đu đủ, củ sả và các gia vị khác. Khi đặt lên mâm, cá không được rơi, xước hay cháy vảy. Ngoài ra còn có các món thịt lợn thui, muối trắng xếp trên lá chuối, chả thìa, chả lá bưởi, xôi, rượu và các loại bánh. Các món bánh đều do người dân tự làm bằng nguyên liệu bột nếp và mật mía với cách đồ, hấp cổ truyền. Ban giám khảo do làng cử ra sẽ theo dõi về thời gian làm cỗ, số lượng đồ tế lễ, chất lượng của vật lễ và tập trung chủ yếu vào chấm các mâm bày cá thờ. Sau phần lễ sẽ là hội diễn ra thâu đêm. Các bậc cao niên từ 50 tuổi trở lên trong làng ngồi cỗ trên đình, hội tuồng diễn các tích trò dưới sân. Những ngày diễn ra lễ hội, người dân địa phương và cả khách tứ xứ đều thoải mái vui những trò chơi dân gian như ném còn, kéo co, đánh mảng, hát bội, hát séc bùa, dự hội cồng chiêng. Trong tiếng cồng chiêng rộn rã, bà Nguyễn Thị Lưu, thôn Vân Tiến, xã Thành Mỹ, huyện Thạch Thành – hội trưởng hội tuồng phấn khởi: “Chuẩn bị cho hội tuồng năm nay, tuy lao động vất vả anh chị em vẫn tối ngày tập luyện để đến ngày 18 tháng giêng chầu thành và diễn cho khán giả xem”.

Giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc được phát huy, di sản văn hóa vật thể và phi vật thể được bảo tồn, tôn tạo, phong tục, tập quán được giữ gìn và lưu truyền là những điều người Mường Đòn làm được, đúng như Nghị quyết Hội nghị lần thứ 9, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI đã đề ra. Đây là nền tảng để xây dựng đời sống văn hóa, làm động lực thúc đẩy kinh tế, xã hội, bảo đảm an ninh trật tự ở Thành Mỹ. Ông Trương Văn Hiền, Chủ tịch UBND xã Thành Mỹ, huyện Thạch Thành trao đổi: “Văn hóa Mường và lễ hội Mường Đòn đã thấm sâu vào tâm thức lớp già, người trẻ. Vì vậy bên cạnh sự quan tâm của các cấp, các ngành, Thành Mỹ đã có kế hoạch tuyên truyền, huy động nhân dân và trích kinh phí hoạt động thường niên phục dựng và  bảo tồn một số trò chơi trò diễn dân gian đậm đà bản sắc dân tộc, không lai căng văn hóa bên ngoài”.

Hoa đào đã bừng nở. Một mùa xuân mới đang về trên đất Mường Đòn. Sau những ngày xuân tưng bừng lễ hội, người Mường Đòn sẽ lại cần mẫn với ruộng đồng để ngày càng no ấm hơn, hơi thở cuộc sống thêm ấm áp, yêu thương!

Bài và ảnh: Lan Anh

(Đài PT&TH Thanh Hóa)